Wińsko ( niem. Winzig, tuż po zakończeniu II Wojny Światowej Winiec) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wołowskim, w gminie Wińsko.
Jest siedzibą Gminy Wińsko. Dawniej było miastem; uzyskało lokację miejską w 1285 roku, utraciło prawa miejskie w 1945 roku. W latach 1957-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wrocławskiego.
Zarówno historyczna nazwa „Vin” z 1272 roku, jak i obecna – Wińsko – pochodzą od słowa winnica lub winorośl. Nazwa ta związana jest z faktem, iż w czasach historycznych na pobliskich wzgórzach uprawiana była winorośl.
W dokumencie potwierdzającym posiadłości klasztoru w Lubiążu, pochodzącym z roku 1217, znajduje się. zapis: „Wroblino juxta Vin”. Przez niektórych badaczy jest on traktowany jako najwcześniejsza wzmianka o Wińsku. Natomiast za pierwszy pewny historyczny przekaz mówiący o Wińsku, przyjmuje się dokument wydany w roku 1272, w którym wymieniony został proboszcz tutejszego kościoła o imieniu Nicolaus.
W roku 1285 książę Przemko Ścinawski dokonał lokacji miasta na prawie niemieckim. Miasto otrzymało wolność podatkową na okres dziesięciu lat. Około roku 1300 w Wińsku były bite monety książęce. Pierwszy przekaz źródłowy wymieniający burmistrza oraz radców miejskich Wińska pochodzi z roku 1377. W roku 1512 król Władysław Jagiellończyk nadał miastu herb. Ukazywał on, umieszczonego na czerwonym polu rycerza z podniesioną przyłbicą, który w prawej ręce trzyma nagi miecz, w lewej natomiast gałąź winorośli z winnymi gronami.
Około połowy XVI w. w Wińsku następuje rozkwit rzemiosła, o czym świadczą formujące się miejskie organizacje cechowe oraz liczne przywileje nadawane poszczególnym cechom zarówno przez radę miejską oraz przez książąt.
Około roku 1613 wybudowany został ratusz. W czasie wojny trzydziestoletniej, w roku 1633, miasto zostało spustoszone. Po śmierci ostatniego piastowskiego księcia miasto przeszło pod panowanie cesarza.
Wiek XIX był bardzo pomyślnym okresem w rozwoju miasta. W 1830 roku w Wińsku stały 232 domy mieszkalne. Miasto posiadało browar miejski, słodownię, farbiarnię, 2 olejarnie, 7 młynów wietrznych, kierat, młyn do mielenia kory oraz suszarnię tytoniu. Miasto miało również własną cegielnię wybudowaną we wsi Jakubikowice, działającą do czasów I wojny światowej.
W latach 20 XIX wieku uporządkowano pozostałości średniowiecznych fortyfikacji. W pierwszej połowie XIX w. wybrukowano rynek oraz większość ulic. W latach 1853-1856 roku prowadzono prace ziemne związane z budową przebiegającego przez Wińsko odcinka drogi łączącej Rawicz z Lubinem. W roku 1857 w południowej części miasta między stawem a stajnią koszar założono promenadę, którą obsadzono 560 lipami. Pod koniec wieku XIX Wińsko uzyskało łączność kolejową w związku z otwarciem w roku 1898 linii kolejowej Rawicz – Legnica. Budynek stacji kolejowej gotowy był już w roku 1896.
W roku 1911 w Wińsku wybudowana została gazownia. Po pierwszej wojnie światowej miasto podłączone zostało do elektrowni w Legnicy.
W trakcie działań wojennych w czasie II wojny światowej w bardzo dużym stopniu zniszczone zostało historyczne centrum miasta. Z przyrynkowej zabudowy ocalało zaledwie 6 budynków, z ratusza pozostały tylko mury obwodowe, które wkrótce rozebrano. Stosunkowo dobrze zachowana jest historyczna zabudowa Przedmieścia Wołowskiego.
Kościół p.w. Świętej Trójcy
Kościół wzmiankowany był już w roku 1354. W tym czasie był budowlą murowaną i nosił wezwanie Najświętszej Marii Panny. Zburzony w roku 1432 przez husytów, odbudowany został w 1442 r. W czasie pożaru miasta, w roku 1514, kościół prawie doszczętnie spłonął, pozostały tylko resztki murów obwodowych.
Odbudowa świątyni parafialnej prowadzona była w latach 1549-1562. Od tej pory kościół noszący dotychczas wezwanie Marii Panny, poświęcony został Trójcy Świętej. W latach 1669-1671 przeprowadzono gruntowny remont kościoła.
W roku 1826 roku przebudowano zakrystię. W roku 1876 do zachodniej elewacji korpusu, na osi kościoła dobudowano neogotycką wieżę. W tym samym czasie przeprowadzono także gruntowny remont murów oraz wyposażenia kościoła.
Kościół p.w. św. Michała Archanioła
W roku 1709 nakazem cesarza Józefa I, dla zamieszkujących miasto katolików, utworzona została tzw. Kuria Józefińska. Katolicy otrzymali własną kaplicę i szkołę, które utrzymywane były z kasy cesarskiej.
Kaplica początkowo mieściła się w zachodnim skrzydle ratusza. W 1879 roku, kiedy to miała miejsce przebudowa ratusza, władze miejskie, w zamian za zwolnienie ratuszowych pomieszczeń, wypłaciły katolikom odszkodowanie. Za uzyskane pieniądze, jeszcze w tym samym roku zakupiono pod budowę kościoła parcelę położoną w pobliżu plebanii. Prace przy nowo wznoszonej budowli rozpoczęto w roku 1884. Konsekracja świątyni odbyła się 10 lipca 1886.
Fortyfikacje
Wyokrąglona linia murów obronnych sugerować może, iż pierwotnie umocnienia miasta stanowiła drewniana palisada z suchą fosą. Budowę murów miejskich rozpoczęto zapewne w XIV wieku. Wzniesione były one z kamienia polnego i sięgały ok. 25 stóp wysokości. Otaczały miasto pojedynczym pierścieniem. Do miasta prowadziły trzy bramy: od południa wołowska, od północy wąsoska, od zachodu głogowska. W latach 1995-1997, zachowane do obecnych czasów pozostałości murów poddano konserwacji oraz wykonano ich częściową rekonstrukcję.