Białków

 

Centrum Edukacji Astronomicznej Uniwersytetu Wrocławskiego

Ośrodek Edukacji Astronomicznej Uniwersytetu Wrocławskiego w Białkowie, mieści się w dawnej posiadłości astronoma-amatora Leo Wutschichowsky’ego. Zapraszamy do poznania niezwykłej historii, która sprawiła, że Białków jest miejscem nierozerwalnie związanym z astronomią.
Leo Wutschichowsky urodził się w 1854 roku w Petersburgu, jego rodzicami byli znany lekarz Hermann Friedrich Wutschichowsky i Natalie Elisabeth z domu Lamann, oboje wyznania ewangelicko-luterańskiego. W 1881 roku Leo Wutschichowsky zakupił ponad 800-hektarowy majątek Belkawe (obecny Białków) a dwa lata później ożenił się z 18-letnią Clarą Mathildą Wandrey, córką właścicieli podwrocławskich Miłoszyc. W 1886 roku wyjechał ponownie do Rosji, gdzie aż do 1917 roku pracował w służbie cara. W tym okresie przyjeżdżał do Białkowa sporadycznie, spędzając tu tylko po kilka tygodni w roku.
Wutschichowsky był wybitnym astronomem-amatorem. W Białkowie wybudował nie tylko obszerny dom rodzinny, ale także prywatne obserwatorium astronomiczne. Imponujący budynek domu rodzinnego został wzniesiony z czerwonej cegły w stylu neogotyckim i ozdobiony dwiema basztami z blankami oraz przestronną oranżerią. Jego otoczenie upiększały park i fontanna na dziedzińcu. Ze względu na walory architektoniczne i wielkość domu jest on do dziś powszechnie nazywany „pałacem”. Dla wygody sypialnię w pałacu połączono z pawilonem obserwacyjnym napowietrznym korytarzem o długości ponad 70 metrów.

Budynek obserwatorium posiada trzy niewielkie pawilony obserwacyjne. W pierwszym z nich znajdował się 2.5-calowy (6 cm) instrument przejściowy, w drugim szukacz komet, a w trzecim – wyposażonym w kopułę o średnicy 6 metrów – główny instrument obserwatorium, czyli 9-calowy (24.5 cm) refraktor (teleskop soczewkowy). Teleskop został wyprodukowany w 1883 roku przez firmę Repsold & Söhne z Hamburga i wyposażony w obiektyw monachijskiej firmy Reinfelder & Hertel.

Obserwatorium Wutschichowsky’ego chętnie odwiedzali astronomowie z Königliche Universität zu Breslau. Białków odwiedzili, m.in. prof. Johann Gottfried Galle (1812-1910), odkrywca planety Neptun i dyrektor Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego w latach 1851-1897 oraz Julius Franz, twórca map powierzchni Księżyca, który w 1911 roku prowadził w Białkowie obserwacje komety Quénisseta.
Wutschichowsky zmarł 29 stycznia 1927 roku. Niemieckie Towarzystwo Astronomiczne Astronomische Gesselschaft straciło wtedy jednego ze swoich ważnych członków, a społeczność astronomiczna – filantropa, którego obserwatorium było zawsze otwarte dla gości i zwiedzających. Dwa lata później Königliche Universität zakupił od wdowy refraktor oraz otrzymał od niej prawo użytkowania budynków obserwatorium.
Po zakończeniu II wojny światowej do Wrocławia przeniósł się prof. Eugeniusz Rybka wraz z grupą współpracowników, którzy wcześniej pracowali na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Dzięki jego staraniom Uniwersytet Wrocławski otrzymał pałac i obserwatorium astronomiczne Wutschichowsky’ego.

Teleskop Repsolda został w 1976 roku zdemontowany i przekazany do Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, gdzie wciąż jest wykorzystywany do pokazów i obserwacji amatorskich. Natomiast w Białkowie, w miejscu refraktora, zainstalowano 60-cm reflektor (teleskop zwierciadlany) systemu Cassegraina produkcji firmy Carl Zeiss Jena.

Obecnie Obserwatorium Astronomiczne w Białkowie posiada pawilon astrofizyczny z teleskopem Cassegraina oraz pawilon heliofizyczny wyposażony w 50-cm koronograf Lyota (największy koronograf na świecie), unikatowy i bardzo nowoczesny spektrograf obrazujący MSDP oraz 15-cm teleskop horyzontalny z 30-cm celostatem Jenscha.

W Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Wrocławskiego w Białkowie prowadzone są badania z zakresu astrofizyki i heliofizyki. Jest to najważniejszy w Polsce ośrodek obserwacji Słońca oraz gwiazd zmiennych. Warto dodać, że Białków jest dogodnym miejscem do prowadzenia badań astronomicznych, ponieważ tutejsze nocne niebo jest stosunkowo mało zanieczyszczone sztucznym światłem, które w dużych miastach utrudnia, a czasem całkowicie uniemożliwia, prowadzenie obserwacji.

W 2016 roku Uniwersytet Wrocławski i gmina Wińsko nawiązały współpracę mającą na celu kompleksową rewitalizację posiadłości Leo Wutschichowsky’ego. W wyniku tej współpracy powstał Ośrodek Edukacji Astronomicznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Rewitalizacja została przeprowadzona w latach 2018-2020 ze środków Funduszu Spójności Unii Europejskiej w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wińsko na lata 2015-2024, z Funduszy Europejskich w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2020 oraz ze środków Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki.

Projekt RPDS.06.03.01-02-0048/17 „Rewitalizacja Zespołu pałacowego i Obserwatorium astronomicznego w Białkowie wraz z zagospodarowaniem terenu na Centrum Edukacji Astronomicznej” realizowany jest w ramach Regionalnego Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego 2014-2020,
Oś 6 „Infrastruktura spójności społecznej”,
Działanie 6.3. „Rewitalizacja zdegradowanych obszarów”,
Poddziałanie 6.3.1. „Rewitalizacja zdegradowanych obszarów – konkursy horyzontalne”.
Jest projektem partnerskim Uniwersytetu Wrocławskiego i Gminy Wińsko. 

*Nie można zwiedzać indywidualnie